Lý Tự Trọng

Trong xaø lim aùn cheùm

Naêm 1931, moät ngaøy cuoái xuaân, thöïc daân Phaùp ñöa Lyù Töï Troïng  töø boùt Catina ñeán toøa aùn ñeå keát aùn anh toäi töû hình. Ngöôøi thanh nieân coäng saûn möôøi baûy tuoåi aáy ñaõ laáy vaønh moùng ngöïa ñeå laøm dieãn ñaøn leân aùn boïn thoáng trò, keâu goïi nhaân daân ñöùng leân ñaáu tranh. Luaät sö baøo chöõa cho anh xin toøa môû löôïng khoan hoàng vì anh chöa ñeán tuoåi thaønh nieân, ñaõ haønh ñoäng khoâng coù suy nghó. Lyù Töï Troïng doõng daïc noùi:

- Toâi haønh ñoäng khoâng phaûi laø khoâng suy nghó. Toâi hieåu vieäc toâi laøm. Toâi laøm vì muïc ñích caùch maïng. Toâi chöa ñeán tuoåi thaønh nieân thaät, nhöng toâi ñuû trí khoân ñeå hieåu raèng con ñöôøng cuûa thanh nieân chæ coù theå laø con ñöôøng caùch maïng vaø khoâng theå laø con ñöôøng naøo khaùc. Toâi tin raèng neáu caùc oâng suy nghó kyõ thì caùc oâng cuõng thaáy caàn phaûi giaûi phoùng daân toäc, giaûi phoùng nhöõng ngöôøi caàn lao nhö toâi.

Chaùnh aùn, moät teân quan cai trò thöïc daân tuyeân aùn xöû töû anh Troïng. Lyù Töï Troïng vaãn bình tónh. Teân thöïc daân Phaùp hoûi anh coù aên naên gì khoâng. Lyù Töï Troïng ñöùng tröôùc vaønh moùng ngöïa, maët nhìn thaúng phía tröôùc chæ noùi moät caâu: "khoâng aên naên  gì caû!"

ÔÛ trong xaø lim aùn cheùm khaùm lôùn Saøi Goøn, Lyù Töï Troïng oanh lieät soáng nhöõng ngaøy cuoái cuøng cuûa ñôøi  mình. Moïi chi tieát veà ngöôøi tuø aùn cheùm "Troïng Con" ñöôïc nhöõng teân gaùc nguïc, teân chuû khaùm truyeàn ra ngoaøi vôùi moät loøng cung kính, khaâm phuïc. "OÂng nhoû ngaøy naøo cuõng taäp theå duïc!" Nhìn oâng nhoû soáng khoâng ai töôûng töôïng ñöôïc laø ngöôøi ñôïi ngaøy leân maùy cheùm.

Göông maët Lyù Töï Troïng raén roûi vaø kieân nghò. Anh nhôù laïi nhöõng ngaøy thô aáu treân ñaát Xieâm, nôi cha meï anh vì troán traùnh söï khuûng boá cuûa ñeá quoác sang aån naùu ôû beân kia bôø Cöûu Long vaø sinh ra anh. Lyù Töï Troïng töôûng nhö thaáy laïi caùc chieán só coäng saûn Trung Quoác bò boïn Quoác daân ñaûng phaûn boäi baén cheát haøng loaït beân bôø soâng Chaâu Giang treân ñaát Quaûng Chaâu sau ngaøy Coâng xaõ Quaûng Chaâu thaát baïi. Anh nhôù laïi laàn cuoái cuøng vôùi caùc ñoàng chí lôùn tuoåi ñi vieáng moà lieät só Phaïm Hoàng Thaùi ôû Hoaøng Hoa Cöông. Ngöôøi thanh nieân yeâu nöôùc Phaïm Hoàng Thaùi naêm 1926 ñaõ oâm bom vaøo gieát teân toaøn quyeàn Phaùp Meclanh ôû Toâ giôùi Phaùp sau nhaûy xuoáng soâng Chaâu Giang ñeå khoûi sa vaøo tay giaëc. Lyù Töï Troïng boài hoài nhôù laïi laàn ñaàu ñöôïc ñaët chaân leân OÂ Caáp, ñöôïc veà hoaït ñoäng treân ñaát nöôùc thaân yeâu, nhöõng luùc vuøi ñaàu vaøo caùc trang saùch ñaày haøo höùng, nhöõng phuùt troø chuyeän ngaén nguûi vôùi caùc ñoàng chí ôû cô sôû, nhôù caû luùc khoâng ngaên noåi loøng boàng boät tröôùc keû thuø taøn baïo bò sa vaøo tay giaëc... Nhöõng ñoøn tra taán taøn baïo cuûa boïn giaëc khoâng lay chuyeån ñöôïc yù chí cuûa anh. Trong xaø lim aùn cheùm, Lyù Töï Troïng laøm baïn vôùi "Truyeän Kieàu"cuûa Nguyeãn Du. Cuoán truyeän naøy do vôï teân chuû khaùm bieáu. Nhöõng caâu thô luïc baùt trong saùng, taøi hoa cuûa thi haøo Nguyeãn Du ñaõ quyeän loøng anh vôùi taâm hoàn daân toäc. Anh chöa ñaët chaân leân laøng queâ anh beân doøng soâng La. Doøng soâng aáy chaûy qua huyeän Ñöùc Phoå ñoå vaøo soâng Lam beân 99 ngoïn Hoàng Lónh xuoâi veà Cöûa Hoäi. Anh chöa ñöôïc ñeán ñoù nhöõng caâu thô:

"Buoàn troâng cöûa beå chieàu hoâm

Thuyeàn ai thaáp thoaùng caùnh buoàm xa xa... "

cöù khaéc khoaûi trong anh.

Trong xaø lim, anh thaû hoàn  mình theo nhöõng caâu thô ñeïp nhö ngoïc bích cuûa thi haøo:

"Long lanh ñaùy nöôùc in trôøi

Thaønh xaây khoûi bieác, non phôi boùng vaøng"

Lyù Töï Troïng yeâu ñaát nöôùc, yeâu ñoàng baøo, yeâu ñoàng chí cuûa  mình, anh caøng yeâu cuoäc soáng, soáng troïn veïn nhöõng naêm thaùng ngaén nguûi cuûa ñôøi  mình, khoâng heà laõng phí, khoâng ñeå maàm bi quan len loûi vaøo taâm hoàn  mình maëc duø bieát  mình saép bò giaëc ñem cheùm.

Boïn thöïc daân tìm caùch lung laïc yù chí gang theùp cuûa anh, nhöng taát caû nhöõng lôøi duï ñoã, nhöõng söï phænh phôø ñeâ heøn cuûa chuùng ñeàu bò anh ñaùnh baïi.

Nhöõng aùn cheùm ñeá quoác thöôøng ñeå haøng naêm môùi ñem ra xöû. Rieâng vuï "Troïng con", moät vuï aùn "ñoå nhieàu möïc" nhö boïn chuùng hoài ñoù thöôøng goïi, chöa ñöôïc 6 thaùng, chuùng ñaõ xöû.

Baø Angñôreâ Vioâlit ñaõ vieát veà giôø phuùt cuoái cuøng cuûa Lyù Töï Troïng: "ngaøy 21.11.1931 thì Huy (töùc laø Troïng) bò ñem ñi xöû töû. Saøi Goøn heát söùc xuùc ñoäng. Hoâm aáy phaûi ra leänh thieát quaân luaät. Töø khaùm lôùn vang ra ngoaøi ñöôøng phoá, tieáng la heùt cuûa tuø chính trò. Tieáng theùt töø loàng ngöïc vaø traùi tim cuûa hoï ñaõ ñi theo Huy ra tröôøng cheùm. Phaûi ñieàu quaân ñoäi vaø lính cöùu hoûa ñeán phun nöôùc ñeå ñaøn aùp hoï. Trong nhöõng töôøng giam cuûa khaùm lôùn ñaõ xaûy ra chuyeän gì theá? Tröôùc maùy cheùm Huy ñònh dieãn thuyeát. Song hai teân sen ñaàm nhaûy xoå ñeán ngaên khoâng cho anh noùi. Ngöôøi ta chæ coøn nghe thaáy tieáng anh keâu leân "Vieät Nam! Vieät Nam!" Huy cuõng nhö Phaïm Hoàng Thaùi, cuõng nhö nhieàu ngöôøi khaùc laø nhöõng anh huøng cuûa neàn ñoäc laäp Vieät Nam.

Lyù Töï Troïng tröôùc khi leân maùy cheùm, maáy laàn goïi hai tieáng "Vieät Nam" thaân yeâu vaø ñaõ haùt nhieàu laàn baøi "Quoác teá ca": "Vuøng leân hôõi caùc noâ leä ôû theá gian!". Hai thaùng tröôùc ñoù cuõng taïi thaønh phoá Saøi Goøn, ôû nhaø thöông Chôï Quaùn, ñoàng chí Traàn Phuù, Toång Bí thö ñaàu tieân cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, luùc saép maát ñaõ nhaén nhuû vôùi caùc ñoàng chí ôû laïi: "Haõy giöõ vöõng chí khí chieán ñaáu!"

Trong xaø lim aùn cheùm, Lyù Töï Troïng tuy khoâng ñöôïc ñoàng chí Traàn Phuù tröïc tieáp daën doø nhöng anh ñaõ giöõ vöõng chí khí chieán ñaáu ñeán phuùt choùt cuûa ñôøi  mình.

Vaø hôn möôøi naêm sau, ngaøy 15-10-1964, taïi khaùm Chí Hoøa, Nguyeãn Vaên Troãi tröôùc luùc hy sinh laïi hoâ: "Vieät Nam muoân naêm!" - "Hoà Chí Minh muoân naêm!".

Treân thaønh phoá Saøi Goøn anh huøng, nhöõng caâu noùi giaûn dò vaø saâu saéc cuûa nhöõng chieán só tieâu bieåu ôû nhieàu theá heä aáy ñaõ ngaân vang töø nhöõng taâm hoàn yeâu nöôùc noàng nhieät vaø yù chí caùch maïng kieân cöôøng.

Ngaøy nay, giöõa thaønh phoá Hoà Chí Minh, con ñöôøng mang teân Lyù Töï Troïng (ñöôøng Gia Long cuõ) chaïy qua nôi anh töøng baén cheát teân maät thaùm Lô Gôrng, cuõng naèm caùch boùt Catina khoâng xa... Anh vaãn nhö coøn ñoù vôùi tuoåi möôøi baûy hieân ngang, vôùi taâm hoàn trong saùng traøn ngaäp loøng yeâu ñôøi.

Traàn Phöông Traø